अमित भंडारी, लेट्सअप मराठी
Sholay to OTT 50 Years of Bollywoods transition : १९७५ साली ‘शोले’(Sholay) प्रदर्शित झाला, आणि हिंदी चित्रपटसृष्टीचा चेहराच बदलून गेला. आज या सिनेमाला ५० वर्षं पूर्ण होत असताना, आपण केवळ एका चित्रपटाच्या यशाचा उत्सव साजरा करत नाही — तर आपण त्या माध्यमाच्या प्रवासाची साक्ष देतो, जो या काळात क्लासिक सिंगल स्क्रीनपासून ग्लोबल OTT प्लॅटफॉर्मपर्यंत पोहोचला आहे.
हिंदी सक्ती नाही म्हणजे नाही! आंदोलनाला शिवसेनेचा संपूर्ण पाठिंबा, उद्धव ठाकरेंनी केलं आवाहन
‘शोले’ – क्रांतीचा आरंभबिंदू
‘शोले’ (Sholay) हा केवळ एक सुपरहिट सिनेमा नव्हता, तो होता हिंदी चित्रपटसृष्टीत बदल घडवणारा एक टर्निंग पॉइंट. अ‍ॅक्शन, मेलोड्रामा, प्रेम, मैत्री, हास्य आणि दु:ख यांचा तितक्याच प्रमाणात समावेश असलेला हा सिनेमा एका ‘मसाला फिल्म’ चा परिपूर्ण नमुना ठरला. या सिनेमात ‘गब्बर’सारखा पहिला मेगाविलन जन्मला. जय-वीरूच्या मैत्रीने लोकांच्या हृदयात घर केलं. ‘शोले’ने हिंदी सिनेमाला केवळ भव्यतेचं नव्हे, तर प्रभावी स्क्रिप्टिंग आणि पात्र विकासाचं महत्त्व अधोरेखित केलं.
८०-९० चं दशक – नायकाच्या संकल्पनेचा उत्कर्ष
शोलेनंतर (Sholay) हिंदी सिनेमात ‘हिरो’ची प्रतिमा अधिक गडद झाली. अमिताभ बच्चनचा ‘अँग्री यंग मॅन’ ही प्रतिमा तरुणांच्या मनात रूजली. समाजातील अन्यायाविरुद्ध लढणारा, एकट्याने गुंडांविरुद्ध उभा राहणारा हिरो ही संकल्पना लोकप्रिय झाली. परंतु, या काळात मसाला सिनेमांची चाकोरी तयार झाली. नाच, गाणी, मारामारी आणि मेलोड्रामा या चौकटीत अडकलेला बॉलिवूड, वास्तवाला फारसा भिडत नव्हता.
२००० नंतर – नव्या शतकातले नवे सूर
२००० नंतर चित्र बदलू लागलं. लगान, दिल चाहता है, स्वदेस, रंग दे बसंती यांसारख्या सिनेमांनी सामाजिक जाणीव, शहरी मानसिकता आणि आत्मचिंतन या मुद्द्यांना हात घातला. हिरो नाही, पात्रं आली. मेकअप नाही, वास्तव आलं. प्रेक्षक बदलू लागले, त्यांच्या अपेक्षा बदलू लागल्या. हे दशक म्हणजे इंटरनेटचा उदय, मल्टिप्लेक्स संस्कृतीचा जन्म आणि लघुपटांच्या वाढत्या लोकप्रियतेचा काळ होता.
OTT आणि आजचं युग – कथाकथनाची क्रांती
आज आपण OTT चं युग जगतो आहोत. इथे सिनेमाचं एकाधिकारित्व नाही. वेबसीरिज, डॉक्युमेंटरी, आणि लघुपट यांचं साम्राज्य वाढतं आहे. इथे ‘स्टार’पेक्षा कथा मोठी आहे. सेक्रेड गेम्स, मिर्झापूर, पाताल लोक, मुंबई डायरीज यांसारख्या मालिका पारंपरिक सिनेमांना आव्हान देत आहेत.
तर मग शोलेचं स्थान कुठे?
या स्थित्यंतरात ‘शोले’चं (Sholay) स्थान अजूनही अढळ आहे. कारण तो फॉर्म्युला नव्हता, तो आत्मा होता. ज्यावेळी एखादा सिनेमा कालाच्या पलिकडे पोहोचतो, तेव्हा तो ट्रेंड ठरत नाही — तो इतिहास बनतो.
Video : राज ठाकरेंनी हिंदी सक्तीविरोधात दंड थोपटले; 6 जुलैचा मुहूर्त निवडत सरकारला दाखवणार ताकद
सिनेमाचं माध्यम बदललं, पण कथा सांगण्याची गरज आजही तशीच आहे. शोलेपासून OTT सीरिजपर्यंतचा हा ५० वर्षांचा प्रवास म्हणजे भारतीय समाजाच्या बदलत्या आकृतिबंधाचा आरसा आहे. सिनेमा हा आरसा असतो काळाचा, भाष्य असतं समाजावरचं. आणि म्हणूनच, ‘शोले’च्या पन्नाशीनिमित्त आपण सिनेमाच्या भविष्यात डोकावतो — अधिक प्रामाणिक, विविधतेने नटलेलं, आणि सामाजिकदृष्ट्या जागरूक सिनेमा जेव्हा तयार होईल, तेव्हा ‘शोले’चा आत्मा नव्या रुपात पुन्हा दिसेल.
