Why Russias S 400 Failed Against Ukraines Drone : रशियाची (Russia) एस-400 क्षेपणास्त्र प्रणाली ( S 400) जगातील सर्वात प्रगत हवाई संरक्षण प्रणालींपैकी एक म्हणून ओळखली जाते. ही प्रणाली विमान, क्षेपणास्त्रे आणि ड्रोन सारख्या हवाई हल्ल्यांना रोखण्यास सक्षम ( Ind Vs Pak War) आहे. भारताने मे 2025 मध्ये S-400 च्या मदतीने पाकिस्तानचे ड्रोन आणि क्षेपणास्त्र हल्ले यशस्वीरित्या हाणून पाडले. पण ही प्रणाली तयार करणारा रशिया युक्रेनियन ड्रोन (Ukraines Drone) हल्ले थांबवण्यात वारंवार का अपयशी ठरला आहे? ते आपण सविस्तर जाणून घेऊ या.
मे 2025 मध्ये पाकिस्तानने जम्मू, पठाणकोट, अमृतसर, लुधियाना आणि भूज यांसारख्या भारतीय शहरांवर ड्रोन आणि क्षेपणास्त्र हल्ले केले. भारतीय हवाई दलाने एस-400 प्रणाली वापरून हे हल्ले पूर्णपणे हाणून पाडले. या प्रणालीने 50 हून अधिक पाकिस्तानी ड्रोन आणि क्षेपणास्त्रांचा मागोवा घेतला आणि ते नष्ट केले. भारताने पठाणकोट, जम्मू आणि काश्मीर, पंजाब, राजस्थान आणि गुजरात सारख्या मोक्याच्या ठिकाणी एस-400 तैनात केले आहे. ही प्रणाली 600 किमी पर्यंत लक्ष्याचा मागोवा घेऊ शकते.400 किमी अंतरापर्यंत हल्ला करू शकते. भारताने आपल्या गरजेनुसार तंत्रज्ञानात बदल केले आहेत. त्यामुळे ते अधिक प्रभावी झाले.
कर्ज स्वस्त होणार; RBI तिसऱ्यांदा कमी करणार रेपो दर; जाणून घ्या सर्वकाही
रशियाच्या एस-400 चे अपयश
रशियातील S-400 प्रणाली युक्रेनचे ड्रोन आणि क्षेपणास्त्र हल्ले रोखण्यात वारंवार अपयशी ठरली आहे. पुढील आकडेवारी याची पुष्टी करते.
ऑगस्ट 2023: युक्रेनने क्रिमियामध्ये आर-360 नेपच्यून क्षेपणास्त्रे आणि ड्रोन वापरून एस-400 बॅटरी नष्ट केली.
ऑक्टोबर 2023: युक्रेनियन विशेष दलांनी बर्द्यान्स्क आणि लुहान्स्कमध्ये दोन एस-400 प्रणाली नष्ट केल्या.
एप्रिल 2024: युक्रेनने क्रिमियामध्ये चार एस-400 लाँचर्स, तीन रडार आणि एटीएसीएमएस क्षेपणास्त्रांसह एक हवाई देखरेख प्रणाली नष्ट केली.
जून 2024: युक्रेनियन HIMARS रॉकेटने बेल्गोरोडमध्ये S-400 प्रणाली नष्ट केली.
नोव्हेंबर 2024: कुर्स्क प्रदेशात युक्रेनने ATACMS क्षेपणास्त्राने S-400 ला लक्ष्य केले.
जानेवारी 2025: युक्रेनियन HIMARS क्षेपणास्त्राने S-400 चे 96L6E रडार नष्ट केले.
युक्रेनने आतापर्यंत किमान 31 एस-400 प्रणाली नष्ट केल्या आहेत, त्यांचे नुकसान केले आहे. रशियासाठी हा एक मोठा धक्का आहे, कारण प्रत्येक S-400 बॅटरीची किंमत सुमारे 1,700 कोटी रुपये आहे.
राहुरीच्या सहकारी साखर कारखान्यात तनपुरे गटाने मारली बाजी; सर्व 21 जागांवर दणदणीत विजय
एस-400 च्या अपयशाची कारणे
अप्रभावी तैनाती: रशियाने अनेकदा कमी पल्ल्याच्या हवाई संरक्षण प्रणाली (जसे की पँटसिर किंवा टोर) च्या समर्थनाशिवाय एकटेच एस-400 तैनात केले. यामुळे ड्रोनसारख्या कमी उंचीच्या लक्ष्यांना रोखणे कठीण झाले.
युक्रेनची रणनीती: युक्रेनने एस-400 नष्ट करण्यासाठी एक जटिल रणनीती स्वीकारली. ते प्रथम ड्रोनच्या रडार आणि अँटेनाला लक्ष्य करतात, नंतर क्षेपणास्त्रांनी हल्ला करतात. रशियाच्या संरक्षणात भेदक ठरण्यात हा ‘सिस्टम्स अॅप्रोच’ यशस्वी झाला.
इलेक्ट्रॉनिक युद्ध: युक्रेनने इलेक्ट्रॉनिक युद्ध (EW) तंत्रांचा वापर करून S-400 चे रडार सिग्नल जाम केले. यामुळे सिस्टम लक्ष्यांचा मागोवा घेऊ शकली नाही.
ड्रोनची संख्या: युक्रेन शेकडो स्वस्त ड्रोन वापरतो, जसे की शाहेद-136 किंवा DIY ड्रोन, जे S-400 ला ओव्हरलोड करतात. मे 2025 मध्ये मॉस्कोवरील हल्ल्यात शेकडो ड्रोन एस-400 पासून वाचले.
रशियाचा निष्काळजीपणा: रशियाने S-400 च्या संरक्षणासाठी छद्मवेश, वारंवार स्थलांतर किंवा डमी सिस्टीम यासारख्या उपाययोजना केल्या नाहीत, जे भारताने केले. याचा फायदा युक्रेनने घेतला.
भारताच्या विजयाची कारणे
भारताने आपल्या संरक्षण यंत्रणेत एस-400 विहीर समाविष्ट केली आहे. काही कारणे खालीलप्रमाणे आहेत…
कस्टम बदल: भारताने S-400 ला स्वतःच्या तंत्रज्ञानाने अपग्रेड केले, जसे की पेचोरा क्षेपणास्त्र प्रणालीसह पूर्वी केले गेले होते.
बहुस्तरीय संरक्षण: ड्रोन आणि कमी उंचीवरील धोक्यांना रोखण्यासाठी भारताने S-400 सोबत कमी पल्ल्याच्या प्रणाली
तैनात केल्या.
प्रशिक्षण आणि रणनीती: भारतीय सैन्य एस-400 ऑपरेटर्सना व्यापक प्रशिक्षण देते. ते धोरणात्मक स्थितीत होते.
मर्यादित हल्ले: पाकिस्तानचे हल्ले मर्यादित संख्येने (50+ ड्रोन) होते, तर युक्रेनने शेकडो ड्रोनचा वापर केला, ज्यामुळे रशियाच्या प्रणालींवर दबाव आला.
एस-400 विशेष का आहे?
एस-400 ही अजूनही एक शक्तिशाली प्रणाली आहे. जी विमाने, क्रूझ क्षेपणास्त्रे आणि बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्रांना रोखण्यास सक्षम आहे. ते प्रभावी करण्यासाठी योग्य तैनाती, समर्थन प्रणाली आणि रणनीती आवश्यक असल्याचे तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे. युक्रेनने रशियाच्या कमकुवतपणाचा फायदा घेतला, तर भारताने त्याचा हुशारीने वापर केला. 1 जून 2025 रोजी युक्रेनने रशियामध्ये ट्रकमध्ये लपवलेले हल्ला ड्रोन पाठवले. या ट्रकनी रशियन शहरांमध्ये ड्रोन सोडले. जर ड्रोन जास्त उंचीवरून आले असते, तर एस-40 ने त्याचा माग काढला असता. त्यामुळे ते कमी उंचीवरून उडत हल्ला करत होते. याव्यतिरिक्त, एस-400 प्रणाली रस्त्याने किंवा जमिनीवरून येणाऱ्या कोणत्याही शस्त्रांवर नव्हे तर हवेतून येणाऱ्या धोक्यांवर लक्ष ठेवते. रशियाच्या एस-40 प्रणालीचे अपयश हे सिद्ध करते की, कोणत्याही शस्त्राची प्रभावीता त्याच्या तैनाती आणि वापराच्या रणनीतीवर अवलंबून असते.
