GDP : जेव्हा जेव्हा देशाच्या अर्थव्यवस्थेची चर्चा होते तेव्हा प्रत्येकाने जीडीपी (GDP) हा शब्द नक्कीच ऐकला असेल. हे कोणत्याही देशाच्या अर्थव्यवस्थेचे (Economy) मोजमाप करण्यासाठी वापरले जाते. हा जीडीपी म्हणजे नक्की काय, तो कसा मोजला जातो याबाबत माहिती घेऊ या..
जीडीपी म्हणजे काय?
GDP चे पूर्ण रूप म्हणजे Gross Domestic Product. हे दिलेल्या कालावधीत देशात उत्पादित केलेल्या सर्व अंतिम वस्तू आणि सेवांचे एकूण आर्थिक मूल्य आहे. सामान्यतः एका वर्षाचा कालावधी एखाद्या देशाचा जीडीपी मोजण्यासाठी वापरला जातो.
जीडीपीची सुरुवात कशी झाली?
असे मानले जाते की सध्या जीडीपी संकल्पना वापरली जात आहे. हे 18 व्या शतकाच्या उत्तरार्धात सुरू झाले. अमेरिकन अर्थशास्त्रज्ञ सायमन कुझनेट्स यांनी 1934 मध्ये लोकप्रिय केले. 1944 मध्ये ब्रेटन वुड्स कॉन्फरन्समध्ये देशाच्या अर्थव्यवस्थेचे मोजमाप करण्याची मुख्य पद्धत म्हणून ती स्वीकारण्यात आली.
वाचा : Budget 2023 : देशाची अर्थव्यवस्था 7 टक्के दराने वाढणार- निर्मला सीतारामन
स्थूल म्हणजे काय?
सकल देशांतर्गत उत्पादन (GDP) मधील ‘एकूण’ म्हणजे एखाद्या देशात उत्पादित केलेले एकूण उत्पादन किंवा सेवा, त्याचा वापर काहीही असो. एखादी वस्तू किंवा सेवा कोणत्याही स्वरूपात वापरली जाऊ शकते (जसे की गुंतवणूक, उपभोग आणि मालमत्ता).
घरगुती म्हणजे काय?
देशांतर्गत वापर म्हणजे ज्या देशामध्ये वस्तू आणि सेवांचे उत्पादन केले जात आहे त्या देशाच्या भौगोलिक ठिकाणाचा संदर्भ आहे.त्यासाठी वापरले जाते. उदाहरणार्थ, जर अमेरिकन कंपनीने भारतात कार बनवली आणि विकली तर तिचे मूल्य भारताच्या जीडीपीच्या आकड्यात जोडले जाईल.
Union Budget 2023 : अर्थसंकल्प भाषणातील महत्त्वाचे मुद्दे
उत्पादनाचा अर्थ काय ?
उत्पादनाचा वापर देशात विकल्या जाणार्‍या अंतिम उत्पादनांसाठी आणि सेवांसाठी केला जातो. यामध्ये ज्या वस्तूंचे उत्पादन झाले आहे, परंतु विकले गेले नाही ते समाविष्ट नाही. तसेच, काळ्या बाजारात खरेदी केलेल्या वस्तू आणि सेवा यांचाही समावेश होत नाही.
जीडीपीची गणना कशी करायची?
GDP ची गणना करण्याच्या तीन मुख्य पद्धती आहेत, ज्यामध्ये उत्पादन दृष्टीकोन, खर्चाचा दृष्टीकोन आणि उत्पन्नाचा दृष्टीकोन समाविष्ट आहे. विशेष म्हणजे, या तिन्ही पद्धतींनी जीडीपी मोजण्याचा परिणाम सारखाच आहे. उत्पादन पध्दतीमध्ये, उत्पादनाच्या वेळी जोडलेले सर्व मूल्य (मध्यवर्ती निविष्ठांचे एकूण विक्री वजा मूल्य) एकत्रित करून GDP चे मूल्य काढले जाते.
Cotton and Climate change : भारत-पाकिस्तानसह भारतीय उपखंडातील कापूस लागवड धोक्यात !
खर्चाचा दृष्टीकोन अंतिम ग्राहकाने खरेदी केलेल्या उत्पादनांची आणि सेवांची बेरीज वापरून GDP चे मूल्य काढले जाते.उत्पन्नाच्या दृष्टिकोनामध्ये देशात उत्पादित उत्पन्नाचा वापर करून जीडीपीचे मूल्य काढले जाते.
जीडीपी वाढीचा दर
जीडीपी वाढीचा दर टक्केवारीत मोजला जातो. वास्तविक जीडीपीमधून चलनवाढ वजा करून त्याची गणना केली जाते. ते त्रैमासिक आणि वार्षिक आधारावर काढले जाते. हे सकारात्मक किंवा नकारात्मक दोन्ही असू शकते.
जीडीपी दरडोई उत्पन्न
जीडीपी दरडोई उत्पन्न देशाच्या लोकसंख्येनुसार नाममात्र जीडीपी विभाजित करून मिळवले जाते. हे देशातील सरासरी दरडोई उत्पन्न ठरवते. जेव्हा एका वर्षाचा GDP मोजला जातो तेव्हा त्या वर्षाच्या मध्यभागी लोकसंख्येचा आकडा भागासाठी वापरला जातो.
भारताचा जीडीपी
भारताच्या अर्थव्यवस्थेचे नाव सध्या जगातील सर्वात शक्तिशाली अर्थव्यवस्थांमध्ये समाविष्ट आहे. आकाराच्या बाबतीत भारतीय अर्थव्यवस्था ही अमेरिका, चीन, जपान आणि जर्मनीनंतर जगातील पाचवी मोठी अर्थव्यवस्था आहे.
भारतीय GDP चा प्रवास
स्वातंत्र्याच्या वेळी भारताचा जीडीपी 2.7 लाख कोटी होता, जो आज 3.17 ट्रिलियन डॉलर्स इतका वाढला आहे.दरडोई उत्पन्न 1950 च्या 265 रुपयांवरून 1.97 लाख रुपये झाले आहे. परकीय चलनाचा साठा $1.82 अब्ज (1951-52) वरून $561 अब्ज (फेब्रुवारी 2023) पर्यंत वाढला आहे.
भारताच्या GDP मध्ये मोठे चढ-उतार
1962 चीन-भारत युद्ध +2.9 टक्के
1965 भारत-पाकिस्तान युद्ध – 2.6 टक्के
1971 भारत-पाकिस्तान युद्ध +1.64 टक्के
1991 आर्थिक सुधारणा +1.64 टक्के
1999 कारगिल युद्ध +8.8 टक्के
2020 कोरोना -6.6 टक्के
(टीप – ही आकडेवारी जागतिक बँकेनुसार आहे)
