Uttarkashi Tunnel: 41 मजुरांना बोगद्यातून शोधणारी ग्राउंड पेनेट्रेटिंग सिस्टिम काय आहे?

Uttarkashi Tunnel Rescue Operation : उत्तराखंडमधील (Uttarakhand) उत्तरकाशीमध्ये बोगदा (Uttarkashi Tunnel Rescue) कोसळल्याने 41 मजूर अडकले आहेत. मागील 13 दिवसांपासून त्या मजूरांचा संघर्ष सुरु आहे. त्या मजुरांची स्थिती जाणून घेण्यासाठी आणि बोगद्यात साचलेला मलबा हटवण्यासाठी ग्राउंड पेनिट्रेटिंग रडार (Ground Penetrating Radar) म्हणजे जीपीआर सिस्टिमची मदत घेतली जात आहे. जीपीआर सिस्टिम म्हणजे काय? जीपीआर सिस्टिम कसे कार्य करते पाहूया…

ग्राउंड पेनिट्रेटिंग रडार सिस्टिम ही जमिनीखाली दबलेली वस्तू 8-10 मीटरपर्यंत शोधण्यासाठी वापरली जाते. रेडिओ लहरींचा वापर करुन जमिनीच्या आतील परिस्थिती जाणून घेता येते. याच लहरीद्वारे उत्तरकाशीमध्ये काम सुरु आहे.

जीपीआरचा शोध कसा लागला?
वॉल्टर स्टर्न यांनी 1929 मध्ये पहिले जीपीआर विकसित केले. ऑस्ट्रियातील हिमनदीची खोली मोजण्यासाठी त्याने जीपीआरचा वापर केला. GPR मूलतः 1930 मध्ये हिमनदीची खोली मोजण्यासाठी विकसित करण्यात आले होते. 1960 मध्ये जीपीआरसाठी हार्डवेअर तर 1970 मध्ये सॉफ्टवेअर विकसित केले गेले. पूर्वी ही प्रक्रिया महाग होती पण आता ती स्वस्त झाली आहे.

Uttarkashi Rescue : ‘अंडरग्राउंड’ एक्सपर्ट अर्नोल्ड डिक्स ठरणार 41 मजुरांचे तारणहार

अशाप्रकारे, जीपीआर रडार प्रणाली जमिनीच्या खाली खोलवर असलेल्या परिस्थितीची सहजपणे माहिती देतेच पण त्याच्या विश्लेषणासह त्याचे फोटो तयार करते.वॉल्टर स्टर्नच्याही आधी, 1910 मध्ये, गॉटेल्फ लीम्बॅच आणि हेनरिक लोवी यांनी जमिनीत दबलेल्या वस्तू शोधण्यासाठी रडार लहरींचा वापर केला होता. यासाठी त्याने पहिले पेटंट सादर केले होते.

मायक्रोवेव्ह लहरी कशा कार्य करतात?
जीपीआर तंत्रज्ञान जमिनीच्या पृष्ठभागावर मायक्रोवेव्ह लहरी पाठवते. या लहरी वेगवेगळ्या विद्युत गुणधर्म असलेल्या भागात येतात. यानंतर यंत्रावर परत अशा प्रकारे परावर्तित होतात ज्यामुळे जमिनीच्या खाली असलेली वस्तू दिसू लागते. यामध्ये परावर्तित ऊर्जेची रडारग्रामवर नोंद केली जाते. ग्राउंड पेनिट्रेटिंग रडार 10 मेगाहर्ट्ज आणि 2.6 गीगाहर्ट्ज मधील मायक्रोवेव्ह रेंजमध्ये इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक स्पेक्ट्रम वापरून उपसर्फेसच्या प्रतिमा तयार करते.

मनी लॉन्ड्रिंग प्रकरणात अभिनेते प्रकाश राज यांना ED चे समन्स, नेमकं काय आहे प्रकरण?

या मायक्रोवेव्ह लहरीमुळे उत्तरकाशीतील बोगद्यातील ढिगाऱ्याची स्थिती काय आहे आणि त्यात किती कामगार अडकले आहेत याचा शोध लागला. या आधारे बोगद्याचे खोदकाम केले जात आहे. त्यानुसार पाईप टाकून किंवा योग्य ठिकाणाहून मोकळी जागा निर्माण करून कामगारांना बाहेर काढण्याचे कार्य सुरू आहे.

जीपीआर कशासाठी वापरला जातो?
– भूमिगत गोष्टींचे स्थान शोधण्यासाठी
– नागरी संरचनांचे निरीक्षण करणे

अमेरिका आणि युरोपीय देशांमध्ये जमिनीखाली गाडलेल्या कबरी शोधण्यासाठीही हे तंत्रज्ञान वापरले जात आहे.

कोणती उपकरणे वापरली जातात?
हे मायक्रोवेव्ह बँडमध्ये ऊर्जा लहरी वापरते. याची वारंवारता 1 ते 1000 मेगाहर्ट्झ पर्यंत असते. GPR साठी प्रामुख्याने दोन मुख्य गोष्टींची आवश्यकता असते. एक ट्रान्समीटर आणि दुसरा रिसीव्हर अँटेना.

आश्रमशाळांतील शिक्षक व शिक्षकेतर कर्मचाऱ्यांना नियमित वेतन द्या; मंत्री सावेंचे निर्देश

ट्रान्समीटर माती आणि इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक ऊर्जा सामग्रीमध्ये पाठवतो. ग्राउंड पेनिट्रेटिंग रडार जमिनीत एक पल्स उत्सर्जित करून जमिनीवरील वस्तूंद्वारे उत्पादित प्रतिध्वनी रेकॉर्ड करून कार्य करते. त्यानंतर जीपीआर इमेजिंग उपकरणे जमिनीवरील सामग्रीच्या संरचनेचे विश्लेषण करतात. शोधत असलेली वस्तू कोणत्या अंतरावर आणि कोणत्या दिशेने आहे, ती किती उंच आणि रुंद आहे हे सांगते.

जेव्हा इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक आवेग एखाद्या वस्तूवर आदळतो तेव्हा तो सिग्नलद्वारे ऑब्जेक्टची घनता प्रतिबिंबित करते. रिसीव्हर परत येणारे सिग्नल शोधतो आणि आतील सर्व परिस्थिती देखील रेकॉर्ड करतो. यामुळे सिस्टम सॉफ्टवेअर कुठे ब्लॉकेज आहे याचे संपूर्ण चित्र तयार करतो. त्यामुळे शोधत असलेली वस्तू कोणत्या अंतरावर आणि कोणत्या स्थितीत आहे हे समजते.

मध्य प्रदेशात भाजपकडून शिवराज सिंह चौहान यांच्यासह ‘हे’ नेते मुख्यमंत्रीपदाच्या रेसमध्ये

कोणत्या वस्तू ओळखल्या जातात?
– धातू
– प्लास्टिक
– पीव्हीसी
– घन
– नैसर्गिक साहित्य
– जर एखादी वस्तू कोणी परिधान केली असेल तरी ती कुठे आणि कोणत्या अंतरावर आहे हे सांगते.

फायदे काय आहेत?
जीपीआर ही सर्वेक्षणाची अतिशय प्रभावी आणि उत्तम पद्धत आहे. कामगारांना जमीन किंवा डोंगर तोडण्यापूर्वी किंवा खोदणी सुरु पूर्वी माहिती देते.
– या डेटातून लगेच माहिती उपलब्ध होते आणि मोठ्या साइट क्षेत्रास कव्हर करू शकते.
– डेटा प्रदान करण्यासाठी पृष्ठभागाची फक्त एक बाजू स्कॅन करणे आवश्यक आहे.

धनगर आंदोलनाला हिंसक वळण, अदृश्य हात कुणाचा? कारवाईसाठी पडळकरांचं थेट फडणवीसांना पत्र

कोणत्या ठिकाणी वापरता येऊ शकते?
– माती
– खडक
– बर्फ
– पाणी
– फुटपाथ
– काँक्रीट

हे किती खोलीपर्यंत प्रभावी ठरते?
GPR सिग्नल 100 फूट (30 मीटर) खोलीपर्यंत प्रभावी आहेत. तथापि, ओलसर माती आणि इतर उच्च चालकता सामग्रीमध्ये GPR तितकेसे प्रभावी नाही.